Propolis nedir? Nasıl kullanılır? Etkileri nelerdir?

Son yılların lisanlardan düşmeyen destek besini propolisin özelliklerini öğrendiğinizde, siz de bu şöhrete hak vereceksiniz!

Propolisin söz manasını daha evvel duymuş muydunuz? Yunanca, “pro (ön/giriş)” ve “polis (şehir)” sözlerinin birleşiminden oluşan bu isim, “kentin girişi” manasına geliyor. Buradan da kestirim edilebileceği üzere propolis, arılar tarafından kovanların çabucak girişinde biriktiriliyor. Ama bu, tesadüfen ya da kovanın iç dizaynı gereği ortaya çıkmış bir uygulama değil! Tersine, epeyce zekice planlanmış ve tıpkı vakitte şaşırtan seviyede işlevsel bir yöntem… Neden mi? Propolisi tüm ayrıntılarıyla tanıdığınızda, çok daha güzel anlayacaksınız!

1. PROPOLİS NEDİR?

Propolis, kısaca arıların muhakkak bitki ve ağaçların yaprak, tomurcuk ve gövdelerinden topladıkları salgıları kendi enzimleri ile işleyerek ürettiği reçinemsi bir husus olarak tanımlanıyor. Arılar, bu maddeyi kovanlarını yabancı hususlardan, çeşitli bakterilerden ve mantarlardan korumak için üretiyor. Ayrıyeten propolis, arılar tarafından kovandaki çatlakları onarmak ve petekleri sağlamlaştırmak için güçlü bir yapı materyali olarak da kullanılıyor. Arı kovanlarında yapılan incelemeler, bu arı konutlarının girişlerinin her vakit propolis ile kaplı olduğunu gösteriyor. Bu da arıların ne kadar akıllı canlılar olduğunu bir defa daha kanıtlıyor! Dışarıda dolaşan arılar, kovanlarına girerken buradaki propolisin güçlü tesiriyle üzerlerindeki yabancı unsurlardan arınırken; mikroorganizmaları da etkisiz hale getiriyor. Bununla birlikte propolisin çeşitli emeller doğrultusunda beşerler tarafından da tarih boyunca kullanıldığı biliniyor. 

• 2. PROPOLİSİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

Arılar, propolis üretimi için bilhassa çam, meşe, huş, okaliptus, kavak, kestane ağaçlarını ve kimi otsu bitkileri kaynak olarak tercih ediyor. Propolisin rengi elde edildiği kaynağa nazaran kahverengi, sarı, yeşil ya da kırmızı olabiliyor. Formu ise bulunduğu ortamın ısı seviyesine nazaran farklılık gösteriyor. Propolis, 15°C’nin altındaki sıcaklıkta epey sert halde bulunuyor. Ancak bu katı haldeki unsur, ortam sıcaklığı 25-45°C olduğunda daha yumuşak ve oldukça yapışkan bir form kazanıyor. 60°C ve üzeri sıcaklıkta ise propolis, büsbütün sıvı hale geliyor. “Peki, bu sıcaklık değişimleri propolisin içeriğindeki bileşenlerde değişime sebep olmuyor mu?” diye düşünebilirsiniz. Farklı olan da tam olarak bu! Zira propolis, kimyasal yapısını 120°C sıcaklığa kadar koruyabiliyor!

• 3. PROPOLİSİN İÇERİSİNDE NE BULUNUR?

Propolisin içeriği elde edildiği kaynaklar, kovanın bulunduğu coğrafik bölge ve bu bölgelerin iklim şartlarına nazaran farklılık gösteriyor. Buna nazaran farklı tiplere ayrılan propolis çeşitleri, isimlerini elde edildiği kaynak ya da bölgeden alıyor. Ancak elde edildiği bitki kaynağının ismini alması, propolisin sırf bu bitkiden üretildiği manasına gelmiyor. Tersine arılar, bu unsurun hedefledikleri üzere güçlü bir tesire sahip olması için üretimde pek çok farklı bitkiyi kaynak olarak kullanıyor. Literatürdeki tip isimlendirmesi ise propolisin bileşiminde en yüksek oranda var olduğu saptanan bitkiye nazaran yapılıyor. 

Propolis çeşitlerinin içerikleri birbirinden farklı olabiliyor. Lakin temelde, neredeyse tüm propolislerin içeriklerinde bulunan belirli başlı bileşenlerden de kelam etmek mümkün: Reçineler, balmumu ve yağ asitleri, polifenoller ve flavonoidler, uçucu yağlar, polen, mineraller ve vitaminler… Bunun yanı sıra kimi propolis tiplerinin temel bileşenlerini de aşağıda görebilirsiniz.

• 4. KALİTELİ PROPOLİS NASIL OLUR?

Propolisin kalitesi, iki faktöre bağlı olarak belirleniyor: Kovanın bulunduğu alandaki çevresel faktörler ve ekstraksiyon formülü. Kovan etrafındaki alanlarda kullanılan tarım ve veterinerlik ilaçları, bu alanlara bırakılan sanayi atıkları ve ağır metaller ya da radyoaktif bulaşma; propolisin içeriğine karışarak kıymetli riskler yaratabiliyor. Bununla birlikte, ham haldeki propolisin içerisinde arı ölüleri, larva kalıntıları ve bitki kesimleri da yer alabiliyor. Bu sebeple propolisin ekstraksiyondan evvel ayrıntılı bir biçimde tahlil edilmesi ve kovandan çıkarıldığı haliyle tüketilmemesi gerekiyor.

Propolisin içeriğinde bulunan bileşenlerin kâfi düzeyde alınabilmesi ise uygun bir ekstraksiyon usulü ile mümkün oluyor. Bu süreç için çözücü olarak su, etanol vb. unsurlar kullanılabiliyor. Çözücü hususun yanı sıra, propolisin biyolojik etkilerini farklılaştırdığı için tercih edilen ekstraksiyon usulü de kalite konusunda aktif rol oynuyor. Yeni geliştirilen sistemler sayesinde su üzere doğal çözücülerle etken unsuru yüksek propolis elde edilebiliyor.   

• 5. PROPOLİS NASIL KULLANILIR?

Propolis, binlerce yıldır beşerler tarafından hem dahilen hem de haricen kullanılan bir arı eseri olarak biliniyor. Lakin günümüz şartlarında, çok daha gerçek ve avantajlı bir kullanım sağlanabiliyor. Zira gelişen teknoloji ve tahlil yolları ile artık propolis en hakikat tekniklerle ekstrakte edilebiliyor. Böylelikle ortaya çıkan eserin hijyen seviyesinden ve yararlı bileşen oranından emin olunabiliyor.

Ekstrakte edilmiş propolis, sıvı kıvamı sayesinde pek çok farklı biçimde kullanılabiliyor. Su, meyve suyu, bitki çayı vb. içeceklere ilave edilebilen bu besin tercihe nazaran tek başına da tüketilebiliyor. Bunun yanı sıra bal, yoğurt, kahvaltılık gevrek vb. yiyeceklere de gönül rahatlığıyla eklenebiliyor.

• 6. PROPOLİSİ KİMLER TÜKETEMEZ?

Propolis, ülkü dozlarda olmak şartıyla 4 yaşından büyük çocuklar ve yetişkinler tarafından rahatlıkla tüketilebiliyor. Bu kapsamda yapılan araştırmalar, hijyenik şartlarda ve uygun çözücülerle ekstrakte edilen propolisin rastgele bir olumsuz tesire yol açmadığını gösteriyor. Fakat güçlü bileşikler içeren bu arı eserin kronik hastalığı olanlar, nizamlı ilaç kullananlar, hamileler, emziren anneler ve alerjik bünyeye sahip şahıslar tarafından tabip onayıyla kullanılması gerekiyor. Ayrıyeten 4 yaşından küçük çocuklar ve cerrahi operasyon geçirecek olan şahısların propolis tüketmemesi büyük ehemmiyet taşıyor.

• 7. PROPOLİSİN FONKSİYONLARI NELERDİR?

İnsanoğlu, propolisin arı kovanlarındaki antimikrobiyal tesirini keşfettiğinden beri bu maddeyi kullanmaya devam ediyor. Bu arı eserinin bilimsel çevrelerin merceğine ağır bir biçimde girmesi ise yaklaşık 10-15 yıllık süreci kapsıyor. Bu süreçte gerçekleştirilen çalışmalarda ortaya çıkan sonuçlar, propolisin fonksiyonlarına dair klasik inancın hiç de haksız olmadığını gösteriyor! Genel prestijiyle bedendeki pek çok sistemin olağan işleyişine katkıda bulunan propolis, tespit edilen öteki birtakım biyolojik tesirleriyle de bu ağır ilgiyi ziyadesiyle hak ettiğini kanıtlıyor.

• 8.PROPOLİS NERELERDEN TEMİN EDİLİR?

Tıbbın ötesinde propolis, besin sanayisinde doğal bir gözetici olarak da kendine kullanım alanı bulmuştur. Propolis, antimikrobiyal özellikleri sayesinde bozulmayı ve mikrobiyal kontaminasyonu önleyerek besin eserlerinin raf ömrünü uzatır. Ayrıyeten propolis, şekerlemeler ve içecekler de dahil olmak üzere çeşitli besin hususlarına eşsiz bir tat profili katan, doğal bir aroma hususu olarak kullanılmaktadır. Destek edici besin tüketimine kıymet veren tüketiciler, bilhassa bal ve arı eserleri alanında üretim yapan, doğallık testlerini titizlikle gerçekleştiren, gelişmiş AR-GE merkezleriyle ve memleketler arası akreditasyona sahip kalite denetim merkezleriyle çalışan firmaların eserlerini tercih etmektedir. Bu bağlamda, örneğin propolis içeren sprey eserler hem kullanım kolaylığı hem de doğal içerikleriyle dikkat çekmekte ve kullanıcıların günlük rutinlerine pratik bir halde entegre edilebilmektedir