Çocuklarda ekran bağımlılığı nasıl önlenir? Uzmanından önemli açıklama

Son günlerde yaygın kullanımı kelam konusu olan internet, telefon, tablet, bilgisayar ve televizyonlar; nezaret altında ve denetimli formda kullanılmadığında çocuklarda bağımlılığa yol açabiliyor. Bu bağımlılıkların engellenmesi ve denetim altında tutulması noktasında Klinik Psikolog Sümeyye Üstün önemli açıklamalarda bulundu.

İnternet ve teknolojik aygıtların kullanımı giderek artış gösterirken, çocuklarda denetim altında tutulmayan internet ve ekran kullanımı bağımlılığa yol açabiliyor. Toplumsal bağlantı ve okul muvaffakiyetlerini da olumsuz tarafta etkileyen ekran bağımlılığı çocukları birçok istikametten tehlike altında bırakıyor. Klinik Psikolog Sümeyye Üstün, kaleme aldığı yazısında “Çocuklarda ekran bağımlılığını önlemek” üzerine açıklamalarda bulundu.

ÇOCUKLARDA EKRAN BAĞIMLILIĞI

Teknoloji kullanımı konusu ebeveynlerin sıklıkla mustarip olduğu hususlardan birisidir. Hatta vakit zaman en mustarip olunan bahis bile olabiliyor. Çocuğunuzun eline tablet/telefon alıp YouTube, TikTok üzere toplumsal medya araçlarına yahut dijital oyunlara saatlerce kendini kaptırdığını görmüşsünüzdür. Bazen siz ne kadar deseniz de ya da kızsanız da bir türlü o tableti/telefonu elinden bıraktıramayabilirsiniz. Yahut daha ortaokul-lise seviyesi ergen çocuklar da bilgisayarın başına oturur. Oyunlar dünyasında kendini kaybeder. Natürel bu ortada da dersler, ödevler sık sık aksayabiliyor. Haliyle anne babalar da çocuklarının geleceği hakkında telaşa kapılırlar. Zira bu teknoloji kullanımı o denli bir şey ki çocuk kendini bir kaptırıyor, dünyayla temasını kesiyor. Sesleniyorsunuz duymuyor, geliyorsunuz görmüyor. Diğer bir cihana geçmiş üzere bir hal alıyor.

EKRAN BAĞIMLILIĞI NEDEN OLUR?

Bu sorunun dinamiğinde çok farklı sebepler olabilir. Uyarıcı-yanıt temelli davranışçı model ekranın etki-tepki sistemini faal ederek beynimizdeki dopamin merkezini uyardığını söyler. Her bir hareket yaptığımızda ekranda bir şeyler değişiyor, yani bize bir reaksiyon veriyor. Bazen birçok insan onlara konuştuğumuzda hiç reaksiyon bile vermezken ekran verir. Bunun dışında, farklı yaklaşımlar farklı sebepler de söyler. Aşağıda birkaç tanesi yer alıyor:

• Bazen gerçek hayatta yapamadığımız, yapmakta zorlandığımız şeyleri ekran aracılığıyla yaparız. Bir şey inşa etmek, hayatımızı düzenlemek, korktuğumuz şeylerle savaşmak, birini geçmek, rekabet edebilmek, istediğimiz üzere giyinmek, vb. gibi
• Bazen gerçek alaka kurmak çok güç gelir, bundan kaçmak için oyunlara yöneliriz.
• Etrafımızda gerçek münasebet kurabileceğimiz beşerler bulamadığımızda ekrana yöneliriz.
• Sınırların ve kuralların olmadığı bir ortamda yaşıyorsak ne yapacağımızı bilemeyip oyunlar dünyasına yöneliriz.

Bu üzere sebepler ekran bağımlılığına neden olan sebeplerden bazılardır. Ekran bağımlısı olan çocuklar dışarıdan bakınca anlaşılmazlar. Lakin aşağıdaki unsurlar çocuğunuz için uyuyorsa ekran bağımlılığından kelam edilebilir.

SOSYAL MEDYA BAĞIMLISINI NASIL TANIRIZ?

Boş vakitlerde birinci akla gelen seçenekse, 

Gerçek hayatın önüne geçiyorsa, 

Günlük hayatın ve sorumlukların aksamasına sebep oluyorsa, 

Gerçek arkadaşlıkların yerine sanal arkadaşlıklar ve takipçiler aldıysa, 

Aşırı vakit alıyor ve ulaşılamadığında huzursuzluk oluşturuyorsa,

Sürekli bir şeyler paylaşma muhtaçlık oluyorsa toplumsal medya bağımlılığından kelam edilebilir.

OYUN BAĞIMLISINI NASIL TANIRIZ?

• Giderek oyun başında daha fazla vakit geçiriliyorsa,
• Aile ya da arkadaşlarla vakit geçirmek yerine oyun oynamak tercih ediliyorsa,
• Oyunlarda alınan muvaffakiyet ve ilerlemeler gerçek hayattaki başarılardan daha çok önemsenmeye başlandıysa,
• Aileden uzaklaşma ve oyun başında geçirilen müddet ile ilgili tartışmalar yaşanmaya başlandıysa,
• Oyun başında geçirilen fazla müddet sonucu akademik muvaffakiyetin düşmesi, devamsızlık sıkıntıları, arkadaşlık alakalarının bozulması, uykusuz kalma meselelerinin görülmesi durumunda oyun bağımlığından kelam edilebilir.

AİLELER EKRAN BAĞIMLILIĞINI ÖNLEMEK İÇİN NELER YAPABİLİR?

1. Dijital ebeveyn olun. Dijital çağın ihtiyaçlarına nazaran hareket eden, temel seviyede dijital araçlara hâkim, yeni jenerasyon dijital lisanı biraz da olsa bilen ve internet ortamındaki risklere karşı şuurlu ebeveynler olmaya çalışın.

2. Teknoloji kullanımını yasaklamayın, vakit sınırlaması koyun.

3. Teknoloji kullanımı konusunda çocuğunuzla birlikte kurallar belirleyin ve bu kurallara siz de uyun.

4. Evde yaşına uygun sorumluluklar verin.

5. Birlikte mesken işleri, toplumsal, sportif faaliyetler gerçekleştirin.

6. Kendi karı-kocalık bağlantınızı geliştirin. “Bizimle çocuğun ne alakası var”, demeyin. Çocuklar karı-kocalık bağından beslenirler.

7. Çocuğunuzu her vakit eleştiren, öğüt veren kişi değil; bazen dinleyen ve anlayan kişi de olun.

8. Hoşlanmadıkları bir durumu sizinle paylaşmaları gerektiğini onlara söyleyin.

9. Sanal zorbalık ile karşılaştığında neler yapabileceğini anlatın.

10. İnternetin gerçek hayattan çok farklı olduğunu, her şeyin göründüğü üzere eksiksiz olmadığını öğretin.

ÇOCUKLAR GÜNDE KAÇ SAAT EKRANA BAKABİLİR?

Bir çocuk ekrana ne kadar az bakıyorsa o kadar güzeldir. Bilhassa yaş küçüldükçe ekrana bakma mühleti de mümkün olduğunca aza, hatta sıfıra inmelidir. Yeniden de bir ortalama vermek gerekirse okul öncesi yaş kümesi için 30 dakika, ilkokul kümesi için 45 dakika, ortaokul kümesi için 1 saat ve lise kümesi için 2 saat olarak genelleme yapılabilir.

Psikolojik Danışman
Sümeyye ÜSTÜN